گذر از فضای سنتی به مدرنیته؛ آسیب جدی به مسئله حجاب

مسئله حجاب مدتی است که در کشور ما چالش‌هایی را به وجود آورده و از زوایای مختلف مورد بحث قرار گرفته است، در این بین، رجوع به نظرات صاحب نظران و تعریف آنان از حجاب قطعاً می‌تواند راهگشای بسیاری از تنگنا‌ها باشد. 

با توجه به این که عفاف و حجاب ابعاد مختلفی مثل بُعد اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و. دارد به نظر می‌رسد بُعد دینی حجاب با وجود این‌که سازمان‌های مختلف در این زمینه مسئول هستند هنوز به درستی تبیین نشده است و در این میان، بُعد فرهنگی و اجتماعی این مقوله نیز، مغفول مانده است. حوریه خدایی، کارشناس مذهبی در این رابطه بیان کرد: در خصوص مسئله عفاف و حجاب، مباحث، سوالات و شبهات بی شماری مطرح است. در خصوص این‌که حجاب واجب است و باید اجرا شود هیچ تردیدی وجود ندارد. آن‌چه در این زمینه مورد غفلت قرار گرفته است و متخصصان این حیطه به آن نپرداخته اند، این است که ادله موجود در این زمینه به صورت درست بیان نشده است. 

بنده، ۲۴ آیه از قرآن را با مفهوم استخراج کرده و سعی کرده ام حجاب را تبیین کنم که در میان این ۲۴ آیه، یک آیه مهم وجود دارد که خطاب به زنان پیامبر (ص) است که گفته شده، صدای خود را کنترل کنید و مراعات کنید که مرد‌ها به سمت شما طمع نداشته باشند و این باعث تقوای شما می‌شود. 

این کارشناس مذهبی تصریح کرد: تعدادی از اندیشمندان، این آیه را تخصیص آیات دیگر می‌دانند. چون ما در علم اصول داریم که ممکن است چند بیان به صورت مطلق بیاید و عموم را اثبات کند و یک بیان خاص بیاید و تمام مطلقات را توجیه کند؛ لذا اکنون در ذهن دانشجویان و متفکران جامعه و مخصوصاً نسل جوان این مطرح است که شاید وجود این آیه در قرآن، تخصیص برای عمومات و آیات دیگر بوده است. 

او می‌گوید: آن‌چه امروز، هر شخصی برای خودش مطرح می‌کند برای نسل جوان اقناع ذهنی به همراه نمی‌آورد. بعضی از واجبات مربوط به مسائل دینی و برخی دیگر مربوط به مسائل اجتماعی است. معیار دقیقی برای این که کدام مربوط به کدام است وجود ندارد و در دین دسته بندی نشده است.

 خدایی ادامه داد: گاهی شارع با مسائلی بسیار سخت برخورد کرده و آن هم به دلیل این‌که تشخیص داده، آثار مخرب آن زیاد است. مخصوصاً برای مسائلی که بر اجتماع و خانواده زیان دارد و در این موارد شارع ممنوع اعلام می‌کند. 

وی افزود: در خصوص حجاب هنوز این موشکافی صورت نپذیرفته که یک واجب عبادی مثل نماز و روزه است یا نه واجب اجتماعی است؟  در هیچ یک از کتب فقهی که مطالعه و تدریس کرده ام در محدوده‌ی حجاب، حدی ندیدم و بیان نشده است این قدر حد یا تعزیر دارد. البته در عفاف، حد وجود دارد، به عنوان مثال؛ آن را در زمره جرایم اجتماعی قرار می‌دهند، مانند زنا، تفخیذ و … و حد دارد، اما در حجاب ندیدم، بگویند اگر خانمی حجاب را رعایت نکند این اندازه حد دارد یا ندارد. 

کارشناس مذهبی ادامه داد: اگر ما حجاب را بپذیریم که یک امر فردی است. بنابراین، می‌گوییم به خودمان ارتباط دارد که رعایت کنیم یا نکنیم و به جامعه مرتبط نیست. مانند نماز که اگر خواستم می‌خوانم و نخواستم نمی‌خوانم. آیا واقعاً حجاب چنین موردی در دین است یا خیر؟ آیا مسئله‌ی حجاب هم مثل عفاف بُعد اجتماعی دارد یا ندارد؟ 

او می‌گوید: در حال حاضر، بُعد جدیدی که به حجاب داده شده، سیاسی است و از طرفی حساسیت قشر سنتی در جامعه ما به حجاب هم بسیار مشهود است و این آموزشی بوده است که از دیرباز در جامعه‌ی ما بوده و هست و متأسفانه، مسئله‌ی حجاب را از بُعد علمی و فرهنگی تهی کرده ایم و همین امر باعث گره خوردن این مسئله با مسائل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شده است. در نتیجه، اگر ابعاد مختلف حجاب را در جامعه کنترل کنیم و زمینه‌های مختلف در جامعه برای گسترش حجاب مطرح شود این مفهوم گسترش پیدا می‌کند. 

او مطرح کرد: اگر می‌خواهیم حجاب را به طور کامل در جامعه مطرح کرده و قانونمند کنیم باید از حکومتی و سیاسی شدن این مسئله جلوگیری کنیم و متقابلاً کار علمی فزاینده‌ای در حوزه حجاب انجام دهیم.

 این کارشناس گفت: تفسیر آیاتی که مربوط به حجاب می‌شود باید استخراج شود. علاوه بر کار تفسیری که انجام می‌شود باید حد شرعی حجاب هم تبیین شود. همان طور که حدود و شکیات نماز بیان می‌شود این موضوع هم باید تبیین شود. حد شرعی حجاب باید مشخص شود و از سلیقه گرایی در جامعه پرهیز کنیم.

 او خاطرنشان کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمودند: «زنان ما به خاطر ادب دینی که دارند چادر انتخاب می‌کنند»، این ادب دینی است نه حد دینی. ما باید این حدود را در جامعه تعیین کنیم و حدود آن استخراج شود و این‌که آیا این حد در جامعه‌ی ما رعایت می‌شود؟ یا در جوامع دیگر این حد هست؟ دقیقاً در آن جامعه در چه حد است؟ و آیا این حد تعیین شده نسبت به جوامع دیگر قابل توسعه است؟ و… همه‌ی این‌ها نیاز به بررسی دارند. بنابراین، متخصصان اقداماتی انجام داده اند. اما کار اساسی آن طور که باید و شاید انجام نشده است چراکه بیشتر کار‌ها در حد مقاله و سخن است و به همین خاطر، آسیب جدی که به حجاب رسیده است سلیقه‌ای برخورد کردن با این موضوع است. 

 خدایی با بیان این که در جامعه‌ی ما در گذری که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اتفاق افتاده است، یک برهه‌ی طولانی درگیر جنگ، دفاع مقدس و… بودیم و مسئله‌ای در مورد حجاب احساس نمی‌شد تصریح کرد: هنوز اول انقلاب بود، افکار حضرت امام (ره) و معنویت خاصی در جامعه حاکم بود و ما در اوایل و صدر انقلاب دچار مشکل نبودیم. اما وقتی جنگ تمام شد، جامعه حرکت به سمت مدرنیته شدن را آغاز کرد و این گذر از فضای سنتی به فضای مدرنیته، مهم‌ترین آسیب را به مسئله‌ی حجاب وارد کرد. در نتیجه، وقتی مسئله حجاب آسیب می‌بیند به تبع آن مسائل دیگر که وابسته به این موضوع هستند نیز تحت الشعاع قرار می‌گیرند. 

او گفت: حضور زنان در جامعه، اشتغال زنان و … در کانون خانواده و کل اجتماع تأثیرگذار است. اولین مطالبه‌ی حقوقی که بانوان در مسئله‌ی رویکرد مدرن زندگی کردن دارند این است که می‌خواهند آزاد زندگی کنند و مسئله‌ی حجاب را با آزادی خودشان معارض می‌بینند. در گذشته، احکام دینی را در خانواده‌ها و اجتماع رعایت می‌کردند. مانند تمکین خانم از آقا که یک امور دینی است، ولی در نگرش جدیدی که در حال حاضر در جامعه‌ی ما حاکم شده این که این حکم دین است و باید مراعات شود از این حالت خارج شده و تبدیل به یک حق شده است. متأسفانه، همه چیز جنبه‌ی حقوقی پیدا کرده است و هر وقت جنبه‌ی حقوقی مسئله‌ی خانواده و حجاب و عفاف به جنبه‌ی اخلاقی بچربد ما دچار مشکل خواهیم شد. 

این کارشناس مذهبی بیان کرد: متأسفانه، تبیین درست دینی از حجاب نداریم. در این دنیای مدرن ما آموزش مدرن و بیان مدرن برای حجاب می‌خواهیم. علاوه بر حجاب، درباره دیگر مسائل حقوقی زنان و مردان در خانواده باید تبیین‌های دقیق داشته باشیم تا در عرصه‌ی تعارض بین مدرنیته و سنت که اتفاق افتاده، به درستی پاسخگو باشیم.

وی افزود: مسائل اقتصادی یکی از مهم‌ترین مسائلی است که تأثیر زیادی بر حجاب داشته است. مادامی که نتوانیم اقتصاد خانواده‌ها را حل کنیم، قضیه‌ی مدرنیته و مطالبه‌ی حقوق به ما القا کرده است که زن برای تأمین معاش خود حق دارد بیرون برود و در جامعه اشتغال پیدا کند و از حقوق مختلف خود دفاع کرده و مطالبه گری کند. وقتی این حقوق، تبیین صحیحی نداشته باشد و مطابق دین ما نباشد و حدود، ریز مطالب و مصادیق برای جامعه مشخص نباشد، نمی‌توانیم برای حجاب، کار مشخص و مفیدی انجام دهیم. 

 خدایی درمورد داشتن برنامه برای بسیاری از بانوان که در شرکت‌های خصوصی مشغول به کار هستند، تصریح کرد: در زمینه تأمین اقتصاد زنان در خانواده، دین اسلام تا آن‌جایی که من مطالعه داشتم بر این امر بسیار تأکید دارد؛ یعنی ما در احکام دینی حتی یک جا زن را نداریم که بدون سرپرست رها کرده باشد. همیشه زن در مسائل اقتصادی تحت نظارت دین بوده و همیشه یک پارامتر برای یک زن توجیه شده و قرار داده شده است بخش مهمی از مسائل حجاب در زنان ما مربوط به زنانی است که مجبورند خودشان را با محیط کار وفق بدهند. این‌ها مشکلات فزاینده‌ای است که وجود دارند و اغلب، چشممان را به روی آن بسته ایم. بنابراین، اگر تنها به بُعد اجتماعی حجاب نگاه کنید، جواب نمی‌دهد. ما باید تمام ابعاد این موضوع را در نظر بگیریم و به آن عمل کنیم. به عنوان مثال اگر به خانمی بگوییم که تو باید حجاب داشته باشی باید آقا را هم در خصوص رعایت ادب اجتماعی و عفاف اجتماعی آموزش بدهیم. 

این کارشناس مذهبی در پاسخ به این سوال که نظرش در مورد حجاب اختیاری و حجاب اجباری چیست؟، ادامه داد: مسئله حجاب نباید حکومتی باشد و به همین دلیل، باید در حرکتی آرام به سوی اجتماعی کردن حجاب گام برداریم. ما باید مسئله‌ی ازدواج را هم، در جامعه حل کنیم. این‌ها به هم مربوط هستند و این طور نیست که من بگویم قضیه‌ی حجاب حل شود و بقیه هیچ، باید مسئله حجاب، اقتصاد و ازدواج در کنار هم حل شوند. 

وی در پایان گفت: اسلام برای همه‌ی این زمینه‌ها حرف دارد. به عنوان مثال؛ ازدواج را قرار داده است که این ازدواج یا به صورت دائم یا موقت است. این دو سوپاپ را اسلام قرار داده است و متأسفانه ما هر دو را مسدود کرده ایم. ازدواج دائم به دلیل آموزش‌های فرهنگی غلط و مسائل اقتصادی در جامعه کاهش پیدا کرده است. اگر خواهان تغییر هستیم باید امکانات برای ازدواج فراهم شود. باید آموزش‌ها از مهدکودک و دبستان شروع شوند و مسئله‌ی حجاب و عفاف جدی آموزش داده شده تا از حکومتی شدن خارج شوند. امر به معروف در همه جای دین ما هست و تنها در مورد حجاب نیست. دین برای همه جا امر به معروف را توصیه کرده است. کلیشه‌ای کردن امر به معروف اشتباه است.