عدم تعادل الکترولیت بدن چیست و چه عوارضی دارد+درمان

الکترولیت‌ها مواد معدنی هستند که عملکردهای فیزیولوژیکی مهم بدن را کنترل می‌کنند. عدم تعادل الکترولیت بدن زمانی رخ می‌دهد که سطح مواد معدنی بدن شما خیلی زیاد یا خیلی کم باشد. الکترولیت‌ها نقش مهمی در سلامت و تندرستی کلی بدن ایفا می‌کنند زیرا به کنترل عملکرد عصب و عضله و همچنین حفظ تعادل مایعات در بدن کمک می‌کنند. عدم تعادل الکترولیت بدن می‌تواند علائم و مشکلات خفیف تا شدید ایجاد کند و حتی در برخی شرایط می‌تواند عواقب کشنده‌ای داشته باشد.

آب و هوای گرم، ورزش‌های استقامتی، بیماری‌ها و کم‌آبی بدن همگی می‌توانند افراد را در معرض خطر عدم تعادل الکترولیت قرار دهند چرا که آب لازم برای بازگرداندن تعادل الکترولیت بدن کافی نباشد. بنابراین در چنین شرایطی ممکن است پودرهای الکترولیت یا نوشیدنی‌های ورزشی برای پر کردن ذخایر بدن مورد نیاز باشد. در موارد شدید، حتی ممکن است به مراقبت‌های پزشکی اورژانسی نیاز داشته باشید.

الکترولیت‌ها چیست؟

الکترولیت‌ها مواد معدنی هستند که به طور طبیعی در خون شما یافت می‌شوند و حامل بار الکتریکی هستند. آن‌ها بر بسیاری از عملکردهای بدن از جمله تعادل مایعات، اسیدیته خون، عملکرد عضلات و عملکرد عصبی تأثیر می‌گذارند، الکترولیت‌های ضروری عبارتند از:

چه چیزی باعث عدم تعادل الکترولیت می‌شود؟

عمده دلیل آن کم آبی بدن و یا افراط در مصرف برخی مواد غذایی است؛ برخی از شرایطی که خطر عدم تعادل الکترولیت را افزایش می‌دهد عبارتند از:

• مصرف الکل
• سیروز
• نارسایی احتقانی قلب
• بیماری کلیوی
• اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی و بولیمیا
• آسیب‌های فیزیکی مانند سوختگی شدید یا شکستگی استخوان
• اختلالات تیروئید
• اختلالات غده فوق کلیوی

عدم تعادل الکترولیت زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا چند ماده معدنی مهم در بدن شما بیش از حد یا کافی نباشد. این می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد و بسته به ماده معدنی تحت تأثیر درمان‌های متفاوتی داشته باشد.

کلیه‌ها و کبد شما الکترولیت‌ها و مایعات را به داخل و خارج سلول‌ها منتقل می‌کنند تا تعادل مایعات را حفظ کنند. با این حال، شرایط خاصی بر توانایی بدن شما برای انجام کارآمد این فرآیند تأثیر می‌گذارد و در نتیجه الکترولیت‌های مورد نیاز شما بسیار زیاد یا بسیار کم می‌شود.شرایطی که ممکن است باعث‌عدم تعادل الکترولیت شوند عبارتند از نارسایی قلبی، فشار خون بالا، کم آبی بدن، هیدراتاسیون بیش از حد،  اختلالات خوردن، بیماری کلیوی و سرطان. کمبودها و زیاده‌روی‌های شما بسته به علت‌ عدم تعادل متفاوت است و پیامدهای خاص خود را به همراه خواهد داشت. در ادامه برخی از انواع اصلی‌ عدم تعادل الکترولیتی که ممکن است رخ دهد، آورده شده است.

هیپرناترمی : هیپرناترمی زمانی رخ می‌دهد که سدیم بیش از حد در خون وجود دارد و می‌تواند ناشی از کم آبی یا ننوشیدن آب کافی، اسهال، استفراغ، هیپرگلیسمی (گلوکز خون بالا) یا داروهایی مانند دیورتیک‌ها یا استروئیدها باشد.
هیپوناترمی : سدیم بسیار کم در خون به عنوان هیپوناترمی تعریف می‌شود. این وضعیت به دلیل نوشیدن آب زیاد یا از دست دادن سدیم بیش از حد از طریق تعریق ایجاد می‌شود.
هیپرکالمی : هیپرکالمی زمانی رخ می‌دهد که پتاسیم بیش از حد در خون شما وجود داشته باشد. ممکن است لازم باشد غذاهای منابع پتاسیم را محدود کنید، که می‌تواند شامل بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات باشد. هیپرکالمی با بیماری کلیوی نیز مرتبط است.
هیپوکالمی : هیپوکالمی به معنای پایین بودن سطح پتاسیم در خون است. پتاسیم پایین می‌تواند در اثر اسهال، استفراغ یا مصرف ملین ایجاد شود. علل دیگر عبارتند از هیپومنیزیمی، بیماری کلیوی، قند خون بالا، تعریق و اعتیاد به الکل. ممکن است باعث تپش قلب، خستگی مفرط، ضعف عضلانی و فشار خون پایین شود.
هیپرکلسمی : کلسیم بالا در خون یا هیپرکلسمی معمولاً ناشی از پرکاری پاراتیروئید یا انواع خاصی از سرطان است.
هیپوکلسمی : هیپوکلسمی زمانی اتفاق می‌افتد که سطح کلسیم در خون به دلیل سطوح غیرطبیعی هورمون پاراتیروئید یا ویتامین D بسیار پایین باشد. همچنین یکی از عوارض جانبی رایج برداشتن تیروئید است.
هیپرمنیزیمی : منیزیم بالا در خون یک بیماری نادر است که در اثر نارسایی کلیه یا اختلال در عملکرد کلیه ایجاد می‌شود.
هیپومنیزیمی : سطوح پایین منیزیم در خون اغلب در کنار هیپوکلسمی و هیپوکالمی دیده می‌شود. بیشتر در اسهال یا بیماری کلیوی دیده می‌شود.
هیپر فسفاتمی : سطوح بالای فسفر در خون معمولاً با بیماری کلیوی پیشرفته و مزمن همراه است.
هیپوفسفاتمی : سطوح پایین فسفر در خون می‌تواند با الکلیسم، کتواسیدوز دیابتی یا سپسیس همراه باشد.

علائم عدم تعادل الکترولیت

• خشکی دهان و تشنگی
• بی قراری
• سردرگمی یا مشکل در شناخت
• ضعف یا اسپاسم عضلانی
• بی حسی یا سوزن سوزن شدن
• خستگی
• تپش قلب
• یبوست
• حالت تهوع یا استفراغ
• ضربان قلب آهسته یا نامنظم
• مشکل در تنفس
• فشار خون پایین یا بالا
• خارش

عوارض عدم تعادل الکترولیت بدن

هر عدم تعادل الکترولیت مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌های خاص خود را دارد که بسیاری از آن‌ها شامل خستگی، گرفتگی عضلات، سردرد و تپش قلب هستند. علاوه بر این، عدم تعادل الکترولیتی از خفیف تا شدید متغیر است. در ادامه برخی از علائم آن را توضیح می‌دهیم.

خستگی

احساس خستگی یا خستگی شدید یکی از علائم رایج بسیاری از عدم تعادل الکترولیت بدن است. ممکن است با درد بدن یا درد عضلات، کمبود انگیزه، خواب آلودگی در طول روز، تاخیر در زمان پاسخگویی و مشکلات بینایی همراه باشد.

عدم تعادل الکترولیت‌ها و خستگی نیز می‌تواند در تعدادی از اختلالات سلامتی مانند بیماری کلیوی، نارسایی قلبی، فشار خون بالا و بیماری کبدی وجود داشته باشد و مرتبط با آن باشد.  اگر هر یک از این شرایط را دارید، مهم است که با پزشک صحبت کنید و الکترولیت‌های بدن تان را به طور منظم بررسی کنید.

گرفتگی عضلات

گرفتگی عضلات یا اسپاسم عضلانی، انقباضات دردناک عضلات است که غیرارادی و غیرقابل پیش بینی هستند. آن‌ها اغلب در پاها، پشت، گردن یا شکم ایجاد می‌شوند. برخی از افراد مانند ورزشکاران، افراد باردار و افراد بالای ۶۵ سال به دلیل نرخ بالای ناهنجاری‌های الکترولیت، بیشتر از دیگران مستعد گرفتگی عضلات هستند.

سطوح پایین سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم همگی می‌توانند به گرفتگی عضلات منجر شود. همچنین حجم خون بالا می‌تواند الکترولیت‌ها را رقیق کند، که می‌تواند با نارسایی قلبی یا بارداری رخ دهد. نوشیدن بیش از حد آب نیز می‌تواند یکی از عوامل موثر باشد.

حالت تهوع

حالت تهوع یک علامت رایج است که می‌تواند با عدم تعادل الکترولیت همراه باشد. دو عدم تعادل الکترولیتی که معمولاً با حالت تهوع همراه است، هیپوناترمی (سطح کم سدیم در خون) و هیپرکلسمی (سطح کلسیم بالا در خون) هستند. بستری شدن در بیمارستان، فعالیت بدنی شدید در گرمای شدید و تعریق بیش از حد می‌تواند به‌ عدم تعادل الکترولیت‌ها منجر شود که به نوبه خود می‌تواند باعث احساس تهوع شود. این مشکل به این دلیل اتفاق می‌افتد که غلظت سدیم در خون می‌تواند به زیر سطح طبیعی کاهش یابد و در موارد شدید به طور خطرناکی پایین بیاید.

سرگیجه

سرگیجه به احساس سبکی سر، بی‌ثباتی فیزیکی یا اینکه اتاق در حال چرخش است اشاره دارد که می‌تواند با فشار خون پایین، کم آبی، از دست دادن خون، بارداری و نارسایی قلبی رخ دهد. اگر هر یک از این شرایط را دارید و دچار سرگیجه هستید، عدم تعادل الکترولیت ممکن است مقصر باشد.

سردرد

درد سردرد می‌تواند از ضربان دار تا ثابت، تیز یا مبهم باشد. نوع درد، شدت، محل و فراوانی درد نیز می‌تواند بسیار متفاوت باشد. عدم تعادل الکترولیتی که منجر به سردرد می‌شود اغلب به دلیل کم آبی بدن، فعالیت بدنی و سایر شرایط همزمان مانند فشار خون بالا، مشکلات بینایی، تشنج یا عفونت است.

ضربان قلب نامنظم

ضربان قلب نامنظم می‌تواند نشانه‌ای از عدم تعادل الکترولیت باشد که اغلب به دلیل تغییرات در سطوح سدیم و پتاسیم ایجاد می‌شود. به طور خاص، ضربان قلب آهسته‌تر از حد طبیعی، که به عنوان “برادی کاردی” نیز شناخته می‌شود، می‌تواند از علائم این‌ عدم تعادل باشد. اگر مشکوک هستید که ضربان قلب شما تحت تأثیر عدم تعادل الکترولیت قرار گرفته است، ضروری است که فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید.

اگر عدم تعادل الکترولیت دارید چه باید کرد؟

اگر علائم دائمی و غیرقابل توضیح‌ عدم تعادل الکترولیت را تجربه می‌کنید، حتماً و فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. اصلاح الکترولیت‌ها در اسرع وقت برای جلوگیری از هرگونه عارضه و عواقب بالقوه شدید یا تهدید کننده حیات ضروری است.

آزمایش خون معمولی می‌تواند عدم تعادل الکترولیت‌ها را تشخیص دهد. سدیم، پتاسیم و کلسیم همیشه در یک پانل متابولیک جامع بررسی می‌شوند و منیزیم را می‌توان به راحتی به آزمایش اضافه کرد. عملکرد قلب و کلیه شما نیز بررسی خواهد شد.

الکتروکاردیوگرام یا EKG نیز برای بررسی ضربان قلب نامنظم و ریتم ناشی از عدم تعادل الکترولیت بدن مفید است. این علائم زمانی ظاهر می‌شوند که‌ عدم تعادل الکترولیت شدیدتر باشد. در همین حال، معاینه فیزیکی شما ممکن است شامل بررسی قلب، فشار خون و بینایی شما و همچنین یک تاریخچه پزشکی جامع برای ارزیابی عدم تعادل الکترولیتی خاص باشد.

هنگامی که به موقع تشخیص داده شود، درمان‌ عدم تعادل الکترولیت اغلب ساده است. اغلب مایعات داخل وریدی (IV) حاوی کلرید سدیم برای کمک به آبرسانی مجدد بدن و پر کردن مواد معدنی تخلیه شده استفاده می‌شود.

مکمل‌های اضافی را می‌توان به مایعات تزریق وریدی اضافه کرد یا به صورت خوراکی برای اصلاح هر گونه کمبود مواد معدنی تجویز کرد. بسته به شرایط فردی و عدم تعادل الکترولیت بدن شما، ممکن است کلسیم، اکسید منیزیم، کلرید پتاسیم یا کربنات کلسیم دریافت کنید.

چگونه از عدم تعادل الکترولیت جلوگیری کنیم؟

در حالی که برخی شرایط ممکن است شما را در معرض خطر بیشتری برای‌ عدم تعادل الکترولیت قرار دهد، راه‌های مختلفی برای جلوگیری و پیشگیری از شدید شدن آن‌ها وجود دارد. یک راه ساده این است که با نوشیدن مایعات کافی به اندازه کافی هیدراته بمانید.

اگر با هیدراتاسیون مشکل دارید، همیشه یک بطری آب همراه خود داشته باشید، می‌توانید میوه یا سایر طعم دهنده‌های طبیعی و کم قند را به آن اضافه کنید تا طعم آب را بهتر کند. همچنین ممکن است بخواهید با پودرهای الکترولیت یا نوشیدنی‌های ورزشی که در طعم‌های رضایت‌بخش متنوعی همراه با افزایش الکترولیت‌ها در دسترس هستند، مصرف کنید. با ترکیب این تغییرات ساده، می‌توانید تجربه هیدراتاسیون خود را افزایش دهید و آن را پایدارتر کنید.

تغذیه خوب نیز در جلوگیری از عدم تعادل الکترولیت‌ها مهم است. سدیم بخش مهمی از هر رژیم غذایی است، اما توجه داشته باشید که نمک شما از غذاهای بسیار فرآوری شده که فاقد سایر مواد مغذی مانند پتاسیم، منیزیم و کلسیم هستند، به دست نمی‌آید. غذاهایی مانند سبزیجات برگ سبز، آووکادو، سیب زمینی و محصولات لبنی همگی سرشار از الکترولیت‌های ضروری هستند.

اگر در آب و هوای گرم زندگی می‌کنید، اغلب ورزش می‌کنید یا بیش از حد عرق می‌کنید، مطمئن شوید که آب‌رسانی می‌کنید و الکترولیت‌ها را جایگزین می‌کنید. علاوه بر این، اگر بیمار می‌شوید و استفراغ یا اسهال مکرر دارید، این نشانه آن است که ممکن است نیاز به تکمیل الکترولیت اضافی داشته باشید.