در سالروز شهادت امام جعفر صادق (علیه السلام)، حضرت آیت الله نوری همدانی تأکید کردند که باید شخصیت و سیره ششمین امام معصوم را بیشتر در جامعه تبیین و تفسیر کنیم. او اظهار داشت: ما وظیفه داریم که هرچه بیشتر آثار اهل بیت (علیهم السلام) را منتشر کنیم و اهل بیت (علیهم السلام) را به دنیا بشناسانیم. اساساً انقلاب اسلامی ایران، انقلابی است که بر اساس راهنماییهای فرهنگ اهل بیت (علیهم السلام) صورت گرفته و نظامی هم که هماکنون در ایران حاکم است، نظامی است که دنبالۀ همان نظام فرهنگی و سیاسی اهل بیت (علیهم السلام) است.
وی با بیان اینکه حوزههای علمی باید از مکتب امام صادق الگوبرداری کنند، اظهار داشت: حوزههای ما هنوز نتوانستهاند تمام مزایایی را که در مکتب امام صادق تنظیم میشده و تدریس میشده، برقرار کنند. یکی از ویژگیهای آن این است که کلیۀ علوم اسلامی در حوزۀ امام صادق مورد توجه بوده؛ یعنی کلیۀ آنچه در اصول و فروع اسلام اثرگذار است و با اصول و فروع اسلام ارتباط دارد، در آن حوزه تدریس میشده و مورد توجه بوده است. نمونههایی از اینها را میتوان ذکر کرد که یکی از آنها، شخصیتی چون جابر بن حیان و امثال ایشان است.
کتابی اخیراً دربارۀ اصحاب ایرانی ائمه (علیهم السلام) نوشته شده است. در آنجا نشان داده شده که اکثر اصحاب ائمه که ایرانی بودند، از شاگردان امام جعفر صادق (علیه السلام) بودهاند. چون حوزه بسیار وسیع بوده است و شاگردان از سراسر دنیا به مدینه سرازیر شدند تا علوم اهل بیت (علیهم السلام) را بیاموزند.
فرصتی به وجود آمد. آن زمان، فرصتی از این جهت پدید آمد که بنیامیه در حال سقوط بودند، بنیعباس کمکم سر کار میآمدند و برخورد بین این دو گروه باعث شد که آنها به درگیری با یکدیگر مشغول شوند. همین مشغول بودن آنها به هم، فرصتی برای کسانی که طالب مراجعه به اهل بیت (علیهم السلام) بودند، به وجود آورد و در این فرصت، امام صادق (علیه السلام) مکتبی به این وسعت را گسترش دادند.
نمونهای از مکتب امام صادق (علیه السلام) طبقهبندی شاگردان است. امام صادق (علیه السلام) شاگردانشان را طبقهبندی کرده بودند؛ زیرا یک انسان نمیتواند به تمام علوم، آنقدر تسلط و در همهشان مهارت پیدا کند. یکی از ویژگیهای مکتب ایشان، طبقهبندی بوده است. نمونهاش این است که مردی از شام خدمت امام صادق (علیه السلام) میآید که بسیار اهل مطالعه و مهارت در علوم بود. آمده بود تا با حضرت – به اصطلاح خودش – مناظره کند (البته مناظره هم خود بحثی دارد). حضرت فرمودند: «اشکال ندارد، در چه زمینهای میخواهی مناظره کنی؟» ابتدا گفت: «درباره قرآن، مفاهیم قرآن، قرائات قرآن، و مضامینی که به قرآن مربوط است.» امام فرمودند: «با حمران مباحثه کن. اگر بر حمران غالب شدی، بر من غالب شدهای.» آنقدر شاگردان امام صادق (علیه السلام) مهم بودند و آنقدر ایشان در تربیت آنها کوشا بودند که هر یک، عنصری بود بسیار بسیار با فضیلت و والا و نمونه.
مکتب امام صادق (علیه السلام) بسیار وسیع بوده است. فقه، کلام، ریاضیات، پزشکی، حله، طراحی، موسیقی، شیمی، الهیات، شیمی و شیمی بالینی و مباحث مربوط به علوم معتبر دیگر، در مکتب ایشان تدریس میشده است. به این دلایل، امام صادق (علیه السلام) شاگردانش را طبقهبندی کردند تا در یک علم، صاحب مهارت شوند و بعد در علوم دیگر مهارت کسب کنند.
مکتب امام صادق (علیه السلام) ثمرات بسیار زیادی داشت. یکی از فرجامهای مکتب امام صادق (علیه السلام) این است که در علوم معتبر به آیین ایرانیان رسید. امام صادق (علیه السلام) بسیار کوتاهی کردند. شاگردان آن حضرت پس از ایشان به دنیا سلطه کردند. بسیاری از شاگردان امام صادق (علیه السلام)، در جهان قدم گذاشتند و عدالت رامین، علم الهی را به غرب پرداختند.
مکتب امام صادق (علیه السلام) مخلوع، حله، معدن، آهن و فلزات، ارمنی نویسی، نقاشی، музыک و افصح و خط نویسی بود. از ویژگیهای مکتب ایشان، توأم بودن علم با اخلاق است. در مکتب و مدرسۀ اهل بیت، علم با اخلاق توأم است. به نظر میرسد، امام صادق (علیه السلام) در تأسیس مکتب خود به این عمل نائل آمدند که علم، منشاء علایم لازم برای تأسیس یک حکومت باشد. خوب، ارکان حکومت را تشکیل میدهد و مخاطبین اجتماع را تربیت میکند.
فرهنگ و جهاد، از دو عنصر مهم برای امام صادق (علیه السلام) بوده است. جهاد، در مکتب امام صادق (علیه السلام) گاهی شکل مسلحانه و گاهی به شکل غیرمسلحانه در نظر گرفته میشده است. امام صادق (علیه السلام) با درجهای از قاطعیت و صراحت در مسائل جهاننما، بویژه در مسائل سیاسی مطرح شده از مثلاً علی بن ابیطالب و علی بن موسی رزی در کف یک مرد از کف آن قرار گرفتند. با ستیز به جماعت ارمنی برای اشتغال به مباحث علمی، حبهها جمع شدهاند و وارد یک مباحثه شدند. این گفتگوها به مناظره چیزی بیش از آن داشتند. در آن وقت، زبانهای مختلفی برای تبادل افکار مردم، حکومت، دین و همهچیز ضرورت پدید آمد.