ماسوله ثبت جهانی می‌شود یا نه؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ عاشوری – شهرک تاریخی و گردشگری ماسوله از توابع بخش سردار جنگل شهرستان فومن در ۶۲ کیلومتری غرب مرکز استان گیلان واقع شده است. این منطقه با ۳۵۰ خانه تاریخی و قدمتی ۸۰۰ تا هزار ساله دارای معماری منحصر به فردی است؛ به نحوی که از محوطه جلوی خانه‌ها و پشت بام‌های آن به عنوان پیاده‌رو استفاده می‌شود. به عبارتی دیگر حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است.

بر تابلوی معرفی ماسوله در ورودی این شهرک نوشته شده است: «اسناد و بررسی‌های تاریخی حکایت از آن دارد که پس از واقعه حمله مغول، مردمانی از مناطق مختلف ایران به همراه اهالی کهنه ماسوله به منطقه فعلی مهاجرت و شهری بی نظیر برخوردار از الگوی کامل و منحصر‌به‌فرد از یک شهر ایرانی را در بستر شیب‌دار کوهستانی خلق کرده‌اند».

بر اساس مستندات میراث فرهنگی، این شهرک تاریخی در سال ۱۳۵۴ هجری خورشیدی با شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی کشور به عنوان میراث فرهنگی و طبیعی به ثبت رسید.

این شهرک گردشگرپذیر با جاذبه‌های فراوان طبیعی، فرهنگی و اجتماعی سال‌های سال است که برای دستیابی به توسعه صنعت گردشگری، رونق اقتصاد محلی و جذب همکاری و کمک‌های علمی، فنی و مالی بین المللی برای حفاظت و بازسازی در صف انتظار ثبت جهانی قرار دارد. 

ثبت جهانی چیست؟ 

«میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص هستند.

بر پایه این کنوانسیون؛ کشور‌های عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت، ضمن باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشور‌های عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت شده در یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر است».

روایتی از پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی ماسوله

بنا بر روایتی موضوع ثبت جهانی ماسوله در اواسط دهه هفتاد مطرح شد. در شرحی دیگر هم گفته شد که فعالیت‏‌های مرتبط با ثبت جهانی این شهرک تاریخی با حضور هیئت کارشناسی سازمان یونسکو در شهریور ۱۳۸۳ آغاز شده است. 

ماسوله در سال ۱۳۸۶ در میراث تاریخی یونسکو به طور موقت ثبت شد تا مسیر هرگونه تغییر و آسیب به آن بسته شود. در خرداد ۱۳۸۹ نیز با حضور نماینده منطقه‏‌ای یونسکو و برگزاری نخستین نشست کارگروه طرح جامع مدیریتی، تأکید بر حفظ منظر فرهنگی ماسوله قوت گرفت.

بیشتر بخوانید

دفتر ثبت جهانی شهرک تاریخی ماسوله هم از اوایل بهمن ۱۳۹۰ با استقرار در عمارت تاریخی کلاه فرنگی در باغ محتشم شهر رشت فعالیت خود را آغاز کرد. این فعالیت‏‌ها به صورت غیرمتمرکز و به علت تغییرات متعدد مدیریتی در طول چند سال بعد با فراز و نشیب فراوان همراه شد. 

گذشت تا ۲۸ دی ۱۴۰۰ که پرونده پیشنهادی منظر فرهنگی ماسوله بنا بر نظر مشورتی و مصوبه شورای ملی ثبت آثار به دبیرخانه مرکز میراث جهانی سازمان علمی، فرهنگی یونسکو ارسال شد و دفتر رفع موانع ثبت جهانی این شهر تاریخی، همان سال در استانداری گیلان تشکیل شد و دستگاه‌های متولی درصدد رفع نواقص ثبت جهانی برآمدند.

نماینده یونسکو و هیئت همراه مهر ۱۴۰۱ برای بازدید از ماسوله به گیلان آمدند و این شهرک توریستی را از منظر فرهنگی و تاریخی در راستای انجام فرآیند ثبت جهانی بازرسی کردند. 

پرونده پیشنهادی منظر فرهنگی ماسوله، شهریور ۱۴۰۲ در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض عربستان «دیفر» و مقرر شد ایران این پرونده را پس از رفع نواقص، مجدد در اجلاس‌های بعدی مطرح کند. 

دیفر به معنی رفع ایراد‌های پرونده و بررسی در اجلاس‌های سال‌های بعد است. به عبارتی دیگر؛ ایران این امکان را دارد تا دوباره پرونده منظر فرهنگی ماسوله را برای یونسکو ارسال کند.

بیشتر بخوانید

طبق اعلام اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان در این خصوص؛ ۲ نفر از کارشناسان «ایکوموس» (شورای جهانی بافت‌ها و بنا‌های تاریخی) در اسفند ۱۴۰۲ برای رفع ایرادات به استان گیلان سفر کردند، در این بازدید‌ها مناطق مختلفی از جمله معادن آهن و کوره‌های ماسوله مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به پیشنهاد‌های آنان موضوع مطالعات پرونده بر محور مطالعات باستان شناسی آهن و ارتباط آن با رشد و توسعه شهرک ماسوله در حال انجام است.

همچنین مقرر شده در شهریور ۱۴۰۴ هم ارزیابان یونسکو مجدد جهت بررسی ثبت جهانی بازدیدی از ماسوله داشته باشند.

آخرین وضعیت ثبت جهانی ماسوله

هادی حق‌شناس، استاندار گیلان در جلسه بررسی آخرین وضعیت ثبت جهانی ماسوله که ۶ بهمن ماه در سالن شهید انصاری استانداری برگزار شد، گفت: باید تمامی دستگاه‌های اجرایی در ثبت جهانی این شهرک تاریخی نهایت دقت و اهتمام را داشته باشند.

او با تأکید بر اینکه باید موارد مطرح شده یونسکو به خوبی بررسی شود و در رفع آن کوشید، افزود: قطع به یقین ثبت جهانی ماسوله به معرفی بیشتر گیلان و کشورمان در بخش‌های مختلف کمک شایانی می‌کند.

استاندار بر لزوم انجام تمامی اقدامات قانونی در خصوص ثبت جهانی ماسوله تأکید کرد و با بیان اینکه همه دستگاه‌های ذیربط باید به سهم خود برای رفع موانع آن اقدام کنند، تصریح کرد: این امر باید با جدیت پیگیری شود و هم افزایی لازم و کافی میان بخشی از سوی دستگاه‌های متولی در این زمینه وجود داشته باشد. 

حق شناس غفلت در این فرآیند را به معنای از دست دادن یک فرصت تاریخی دانست و با اشاره به اینکه ثبت جهانی مزیت‌های فراوانی دارد، گفت: ثبت جهانی شهرک تاریخی ماسوله تا حصول نتیجه پیگیری می‌شود.

او همچنین به اهمیت نگاه ویژه به پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی در اجرای پروژه‌های عمرانی اشاره کرد و افزود: برای اجرای پروژه‌های عمرانی به ویژه در محور ماسوله – ماجولان و خلخال علاوه بر پیوست فنی و مهندسی باید به مسایل فرهنگی و اجتماعی نیز توجه شود تا این میراث ماندگار به خوبی حفظ شود.

تمامی بنا‌های تاریخی ماسوله مرمت شده‌اند

ولی جهانی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان هم تکمیل این پرونده را نیازمند همکاری همه دستگاه‌های ذیربط اعلام کرد و گفت: ثبت جهانی ماسوله یک فرآیند چندجانبه است که نیازمند تلاش‌های مشترک و هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف و مردم محلی است.

به گفته او، تمامی بنا‌های تاریخی در این شهرک در مدت ۲ سال مرمت شده و برخی از موضوعات مانند اولین آسیاب آبی کشور در این شهر احیا شده و بسیاری از بوم‌گردی‌ها و هتل‌ها نیز در منطقه ساماندهی شده است.

اهمیت حفظ اصالت بنا‌های تاریخی در ثبت جهانی

میرمحمد غراوی، معاون امور عمرانی استانداری گیلان نیز با اشاره به ثبت جهانی ماسوله گفت: اولین موضوع در ثبت جهانی، حفظ اصالت آثار و بنا‌های تاریخی در محدوده است و نباید با مصالح روز مرمت شود بلکه باید با مصالح بومی و قدیمی توسط استادکاران باسابقه احیا شود و تعمیرات و بازسازی به گونه‌ای باشد که قابل تشخیص نباشد.

او افزود: در پرونده‌های ثبت جهانی بهداشت عمومی شهر، خدمات زیربنایی، اجرای زیرساخت‌ها و خطوط ارتباطی زیرزمینی مهم است و آثار باید بافت سنتی و همچنین سیما و منظر خود را حفظ کرده باشند، باید خیلی از خدمات مثل هتل‌ها چون امکان ساخت و ساز ندارند، از شهر خارج شوند، شهرداری هم باید مراقبت کند. تمام شهر ماسوله در اختیار میراث فرهنگی است.

معاون عمرانی استاندار گیلان تصریح کرد: باید معیار‌های یونسکو را بشناسیم و مطابق با آنها برنامه‌ریزی داشته باشیم، تا قبل از ثبت جهانی هر اقدامی که می‌خواهیم باید انجام گیرد، زیرا بعد از ثبت جهانی اجازه هیچ کاری توسط یونسکو داده نمی‌شود.

بیشتر بخوانید

ویرایش پرونده ثبت جهانی ماسوله

طی جلسه‌ای هم که روز گذشته (یکشنبه ۷ بهمن ماه) به ریاست علی دارابی، قائم‌مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی با حضور اعضای شورای سیاستگذاری ثبت آثار جهانی برگزار شد، پرونده‌های ارسالی برای ثبت در فهرست جهانی آثار یونسکو مورد بررسی قرار گرفت.

پرونده منظر فرهنگی شهر تاریخی ماسوله هم در این جلسه مورد بحث و تصمیم‌گیری قرار گرفت و آخرین ویرایش‌های لازم برای ارسال این پرونده به فهرست جهانی تعیین شد.

انتظار طولانی برای ثبت جهانی ماسوله

همانطور که زمان دقیق شروع طرح موضوع ثبت جهانی شهرک تاریخی ماسوله معلوم نیست، انتظار چندین ساله این ماجرا هم هنوز به ایستگاه پایانی نرسیده و همچنان در گیرودار «باید‌ها و شایدها» باقی مانده است.

آنچه مسلم است اینکه موانع ثبت جهانی شهرک تاریخی ماسوله در یونسکو با اهمال و «اما و اگر» رفع نمی‌شود بلکه تنها با تلاش و همت مضاعف می‌توان به انتظار طولانی نگین تاریخی گیلان برای جهانی شدن پایان داد.